Tại sao gen Z chủ động thất nghiệp thay vì chịu cực và hy sinh?

Trong mắt nhiều người lớn tuổi, thất nghiệp đồng nghĩa với lười biếng. Họ nhìn thấy những người trẻ ở nhà, lướt mạng, ăn ngủ thất thường rồi vội vàng kết luận: "Thế hệ này không chịu làm việc". Nhưng đằng sau lời trách đó là một sự thật phức tạp hơn nhiều về áp lực cạnh tranh, khủng hoảng tinh thần và một thị trường lao động chưa theo kịp sự thay đổi của thế hệ mới.

Thất bại nối tiếp và gánh nặng tinh thần

Nhiều Gen Z sẵn sàng làm việc chăm chỉ nếu cảm thấy được công nhận, còn không họ chọn rút lui (Ảnh minh hoạ)

Thực tế cho thấy, rất nhiều bạn trẻ hiện nay không thiếu ý chí mà thiếu cơ hội phù hợp. Tốt nghiệp với tấm bằng giỏi nhưng không tìm được việc đúng chuyên ngành, nộp hàng chục hồ sơ không nhận được phản hồi, hoặc nếu có thì mức lương chỉ đủ trả tiền trọ. Sau vài lần thất bại, họ bắt đầu rơi vào vòng xoáy chán nản, nghi ngờ bản thân và mất động lực.

Người ngoài nhìn vào chỉ thấy họ nằm dài trên giường, nhưng ít ai biết rằng đằng sau sự "thụ động" ấy là cảm giác bế tắc, tự ti và sợ hãi. Đó không phải là lười, mà là một dạng mệt mỏi tinh thần, hệ quả của những thất vọng nối tiếp.

Áp lực này càng trở nên nặng nề hơn trong thời đại so sánh trên mạng xã hội. Khi bạn bè cùng lứa "check-in" tại công ty lớn hay khoe thành tích rực rỡ, cảm giác thua kém và tự ti càng dâng lên trong những người trẻ vẫn đang loay hoay tìm việc. Không ít người vì vậy mà rút lui khỏi đời sống xã hội, thậm chí rơi vào trầm cảm. Thay vì nhận được sự thấu hiểu, họ lại phải nghe những câu như: "Cứ ngồi đó mà chờ sung rụng à?".

Khi giá trị cũ xung đột với tư duy mới

(Ảnh minh hoạ)

Một khảo sát của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) năm 2024 cho thấy: tỷ lệ thanh niên Việt Nam thất nghiệp hoặc làm trái ngành học chiếm tới gần 20%, cao hơn trung bình khu vực Đông Nam Á. Cứ năm người trẻ thì có một người đang bị bỏ lại phía sau.

Nguyên nhân sâu xa nằm ở sự khác biệt về giá trị giữa các thế hệ. Nhiều doanh nghiệp vẫn duy trì tư duy cũ: "Người trẻ phải chịu cực, phải hy sinh". Họ mong đợi một thế hệ sẵn sàng làm việc 12 tiếng mỗi ngày, không phép nghỉ, không quyền lựa chọn.

Tuy nhiên, Gen Z lớn lên trong một môi trường cởi mở hơn, họ hiểu rằng làm việc không chỉ để sống, mà để sống có ý nghĩa. Họ muốn một công việc có sự tôn trọng và cân bằng. Thực tế, nhiều Gen Z sẵn sàng làm việc chăm chỉ nếu cảm thấy được công nhận. Nhưng khi công sức không được ghi nhận xứng đáng, họ chọn rút lui như một hình thức tự bảo vệ tâm lý. Đó không phải là lười, mà là phản ứng tự nhiên trước một hệ thống thiếu công bằng.

Định nghĩa lại "thất nghiệp" trong thời đại số

(Ảnh minh hoạ)

Thất nghiệp không có nghĩa là vô dụng. Khoảng nghỉ này có thể là bước đệm để người trẻ tái tạo năng lượng, học kỹ năng mới hoặc định hướng lại con đường. Nhiều bạn trẻ đang tự học lập trình, thiết kế, sáng tạo nội dung, làm freelancer... Đây là những công việc linh hoạt, đóng góp giá trị cho xã hội nhưng lại thường bị coi là thất nghiệp theo định kiến lỗi thời chỉ vì họ không đến công sở 8 tiếng mỗi ngày.

Thế giới việc làm đang thay đổi với sự ra đời của AI, làm việc từ xa và kinh tế số, khiến khái niệm "nghề nghiệp ổn định" trở nên mờ nhạt. Người trẻ không lười, họ chỉ đang tìm cách thích nghi với thời đại mới.

Thay đổi góc nhìn: Từ phán xét đến thấu hiểu

Người trẻ hôm nay không cần sự thương hại, họ cần một cơ hội công bằng để chứng minh giá trị. Thay vì phán xét, xã hội và các bậc phụ huynh cần thay đổi góc nhìn: từ "vì sao con không chịu làm việc?" sang "công việc hiện nay có đang phù hợp với người trẻ không?".

Các doanh nghiệp cũng cần tạo ra môi trường làm việc nhân văn, linh hoạt, nơi người trẻ được khuyến khích phát triển thay vì bị bó buộc vào quy trình cứng nhắc. Nếu chúng ta chỉ dán nhãn "lười biếng", chúng ta sẽ bỏ lỡ cả một thế hệ tiềm năng. Điều họ cần nhất lúc này không phải là sự trách móc, mà là sự thấu hiểu.