Ngọn núi chỉ cao 25m là di tích Quốc gia đặc biệt, lưu giữ kho tàng thơ văn khắc trên đá đồ sộ bậc nhất cả nước

Vẻ đẹp sơn thủy hữu tình của Non Nước

Núi Non Nước hay còn gọi là núi Dục Thúy, nằm bên bờ sông Đáy, thuộc tỉnh Ninh Bình. Ngọn núi tuy chỉ cao khoảng 25m, trải dài 40m theo trục Nam - Bắc và rộng hơn 60m theo trục Đông - Tây, nhưng vẻ đẹp của non xanh nước biếc nơi đây khiến biết bao danh sĩ xưa ca ngợi.

Từ hàng triệu năm trước, biển lùi, đất bồi, ngọn núi dần trồi lên như tác phẩm điêu khắc kỳ diệu của thiên nhiên.

Núi Non Nước chỉ cao khoảng 25m so với mực nước biển, nơi đây sở hữu vẻ đẹp sơn thủy hữu tình. (Ảnh minh họa)

Dưới chân núi, đặc biệt là phía Bắc và Đông, chứng tích biển cổ vẫn còn in dấu. Điển hình là những vách đá được mài nhẵn bởi những con sóng. Trải qua hàng triệu năm, vách đá được khoét sâu, tạo thành mái hiên vòng uốn cong, soi bóng xuống mặt nước mỗi khi chiều về. Những chiếc thuyền nhỏ lặng lẽ trôi dưới bóng rợp, tạo nên khung cảnh vừa bình yên vừa thơ mộng.

Một trong những điểm độc đáo của núi là động Tam Phủ, nơi nước biển xưa ăn mòn tạo thành 3 gian động tượng trưng Thiên Phủ, Địa Phủ và Thủy Phủ. Nơi đây từng có cầu đá dẫn vào. Mỗi độ mùa thu, nước dâng lên ngập lối vào động, khiến người ta liên tưởng đến thế giới linh thiêng của Thủy Phủ.

Bên cạnh đó, ngay sườn Bắc, trên tảng đá gần mé sông Đáy, du khách sẽ bắt gặp 3 chữ “Khám Giao Đình” do vua Lê Hiển Tông khắc năm 1782, mang nghĩa “Đình xem thủy quái”, thể hiện sự linh thiêng và huyền bí của vùng sông nước.

Đỉnh núi tương đối bằng phẳng, rộng khoảng 3 sào Bắc Bộ, lát đá và có lan can bao quanh. Từ đây, du khách có thể phóng tầm mắt ngắm dòng sông Đáy thơ mộng uốn lượn mềm mại dưới chân núi, mặt nước trải dài như dải lụa xanh.

Những con thuyền nhỏ lững lờ trôi, để lại sau lưng những vệt nước mỏng manh, khiến cả khung cảnh như chậm lại một nhịp. Trong khoảnh khắc ấy, người ta dễ dàng gác lại những bộn bề thường nhật, để tâm hồn nhẹ như gió, hòa vào mây nước mênh mang, sống cùng cảm xúc thi vị.

Bảo tàng thơ độc nhất trên đá

Không chỉ đẹp về cảnh sắc, Non Nước còn là kho lưu trữ thi văn đồ sộ bậc nhất Việt Nam. Từ thời nhà Trần đến nay, hàng trăm thi sĩ, vua chúa, danh nhân đã dừng chân, cảm tác và để lại dấu ấn bằng thơ trên những vách đá của núi. Chính điều này khiến Non Nước được mệnh danh là Bi Lâm, có nghĩa là Rừng bia.

Đến nay nhiều bài thơ khắc trên đá vẫn còn nguyên nét chữ. (Ảnh minh họa)

Trên vách núi phía Nam vẫn còn khắc bốn chữ “Vũ Trụ Dĩ Lai” do Ngô Thì Sĩ ghi năm 1770, ý nói “từ khi vũ trụ hình thành đã có núi này”.

Phía Đông Bắc động Tam Phủ lại có 4 chữ “Y Nhiên Thiên Cổ” do Tuần phủ Nguyễn Hữu Tường khắc năm 1908, khẳng định sự vĩnh cửu của núi.

Bên cạnh thơ, Non Nước còn lưu giữ các văn bản cổ quan trọng như Thánh chỉ đời Trần, bia lập tháp, bia cúng tiến, bia ruộng đất của công chúa Huyền Tư và Huệ Thục…

Trên núi hiện có khoảng 40 bia đá, bao gồm thơ, văn, ký chú và cả dấu bàn chân của thi sĩ Từ Đạm. Đây là hệ thống tư liệu quý, phản ánh bề dày văn hóa, hành chính và đời sống tinh thần của nhiều triều đại.

Núi còn 30 bài thơ và khoảng 10 bài văn xuôi được chạm khắc nguyên vẹn, cùng nhiều dấu tích khác đã mờ theo thời gian. Các tác giả gồm vua Lê Thánh Tông, Lê Tương Dực, Lê Hiến Tông, các danh sĩ như Phạm Sư Mạnh, Ngô Thì Nhậm, Nguyễn Huy Oánh, Phạm Văn Nghị… Đặc biệt còn có thơ của một người Trung Quốc là Phạm Bá Đàn sống thời vua Càn Long.

Bài thơ sớm nhất được chạm khắc thuộc về Trương Hán Siêu, người đặt tên núi là Dục Thúy, nghĩa “chim trả tắm mình bên dòng nước bạc”. Cái tên này đầy chất thơ, mô tả sống động vầng đá uyển chuyển vươn lên trời xanh bên dòng sông lấp lánh.

Bên cạnh các bài thơ chữ Hán, những bài thơ chữ Quốc Ngữ cũng được khắc ở đây. (Ảnh minh họa)

Trên vách núi, nhiều bài thơ theo thể thất ngôn bát cú, tứ tuyệt được khắc bằng bút pháp tinh xảo. Qua nắng mưa, gió sương, nhiều bài đã rêu phong, chữ mờ, song vẫn thể hiện được khí chất thanh tao của người xưa.

Điều đặc biệt, Non Nước không chỉ có thơ Hán Nôm mà còn lưu giữ 6 bài thơ Quốc ngữ của các nhà thơ nổi tiếng như Tản Đà, Từ Đạm, Phạm Huy Toại… Đây là điểm hiếm có, thể hiện sự tiếp nối giữa các thế hệ, giữa văn hóa truyền thống và hiện đại.

Suốt hơn 7 thế kỷ tồn tại, đến nay Việt Nam vẫn chưa có ngọn núi nào có nhiều thơ khắc trên đá đến vậy. Chính vì thế, Non Nước được xem như tuyển tập thi ca thiên nhiên vô giá và là một thư viện đặc biệt mà thời gian chính là người giữ gìn.

Với những giá trị lịch sử, văn hóa đặc biệt, di tích lịch sử và danh lam thắng cảnh núi Non Nước đã được công nhận là Di tích danh thắng cấp Quốc gia năm 1962 và Di tích Quốc gia đặc biệt năm 2019.

Núi Non Nước không chỉ là thắng cảnh, nơi hội tụ tinh hoa thi ca, mà còn là biểu tượng văn hóa của Ninh Bình và của cả nước. Đây là minh chứng cho sự giao thoa hài hòa giữa thiên nhiên và trí tuệ con người, giữa vẻ đẹp vật chất và giá trị tinh thần.

Ngôi chùa cổ Non Nước dưới chân núi. (Ảnh minh họa)

Không chỉ đẹp, Non Nước còn gợi cảm giác linh thiêng. Từ ngàn đời, người dân vẫn gọi nơi đây là cảnh “nước non như mơ”, gửi vào những câu ca dao mộc mạc:

"Ai về qua đất Ninh Bình

Mà xem phong cảnh hữu tình nên thơ.

Nước non, non nước như mơ,

Càng nhìn Non Nước càng ngơ ngẩn tình".

Mặc dù vẫn tồn tại như một dấu tích lâu đời và vẹn nguyên lịch sử, tuy nhiên, thời gian đã bào mòn không ít những nét cổ xưa của ngọn núi. Nhiều bia bị rêu che phủ, chữ mờ không đọc được. Một số bia bị mất hẳn khi thực dân Pháp phá đỉnh núi để xây lô cốt.

Bảo tồn Non Nước chính là bảo tồn ký ức lịch sử, văn hóa, nghệ thuật của dân tộc. Vì vậy, cần có những chương trình phục dựng, số hóa, che chắn, bảo quản bia khắc để di sản này tiếp tục sống qua những thế kỷ tiếp theo.