Điều gì biến Lô Lô Chải từ bản nghèo thành Làng du lịch tốt nhất thế giới?

Nằm nép mình dưới chân cột cờ Lũng Cú nơi cực Bắc thiêng liêng của Tổ quốc, Lô Lô Chải hiện lên bình yên giữa núi rừng, ở độ cao khoảng 1.470m so với mực nước biển.

Từ nhiều năm nay, Lô Lô Chải đã trở thành điểm dừng chân không thể thiếu đối với du khách trong và ngoài nước mỗi khi khám phá cao nguyên đá Đồng Văn (Tuyên Quang). Mang trong mình vẻ đẹp mộc mạc, đậm đà bản sắc cùng bầu không khí trong lành, nơi đây luôn biết cách níu chân và làm say lòng những kẻ lữ hành.

Mới đây, tại Chiết Giang (Trung Quốc), Tổ chức Du lịch thế giới (UN Tourism) đã vinh danh Lô Lô Chải là Làng du lịch tốt nhất thế giới năm 2025.

HÀNH TRÌNH BIẾN ĐÁ THÀNH VÀNG

Cách đây hơn chục năm, Lô Lô Chải vẫn chỉ là một bản nghèo nằm dựa lưng vào núi, nơi người dân sống chủ yếu nhờ những nương lúa, nương ngô chênh vênh trên sườn đá tai mèo lởm chởm. Thế nhưng hôm nay, cuộc sống của cả bản đã đổi thay rõ rệt khi bà con bắt đầu làm du lịch ngay trong những ngôi nhà truyền thống gắn bó qua bao thế hệ.

Hiện toàn bản có 120 hộ, chủ yếu là người Lô Lô, và trong đó có tới 56 hộ tham gia làm du lịch, góp phần tạo nên diện mạo mới ấm no và trù phú cho Lô Lô Chải.

Lô Lô Chải được bao quanh bởi những dãy núi đá tai mèo cao ngất trời và triền ruộng bậc thang uốn lượn, những ngôi nhà trình tường cổ kính, tường rào đá truyền thống

Theo tìm hiểu, ông Sình Dỉ Gai, Trưởng thôn Lô Lô Chải, người được mệnh danh là "chim đầu đàn" đưa du lịch cộng đồng về với vùng cực Bắc của Tổ quốc. Năm 2009, trong một chuyến tham quan mô hình homestay ở Sa Pa, ông Gai nhận ra cơ hội đổi thay cuộc sống thông qua việc đón khách, gìn giữ văn hóa và bảo vệ môi trường. Hai năm sau, người trưởng thôn này bắt tay vào mở homestay đầu tiên của bản, chỉ với một phòng nhỏ đủ đón 6 khách.

Ông Sình Dỉ Gai (mặc áo đen) hướng dẫn bà con trong thôn cải tạo cơ sở hạ tầng để làm mô hình homestay

Thời điểm ấy, ông không biết ngoại ngữ, không có kỹ năng phục vụ, chỉ tiếp khách bằng sự chân thật và hiếu khách vốn có. Thế nhưng những vị khách đầu tiên đến nhà ông đã bị cuốn hút bởi nếp sống mộc mạc của người Lô Lô, bởi chén rượu ngô cay nồng và làn khói bếp bảng lảng nơi biên giới chiều xuống.

Từ những thành công bước đầu, năm 2014, ông tiếp tục đầu tư thêm hai căn nhà truyền thống, nâng tổng sức chứa lên hơn 50 khách. Homestay của ông vẫn giữ nguyên kiến trúc trình tường đất, mái ngói âm dương và trưng bày nhạc cụ, khung cửi, trang phục dân tộc, để du khách có thể ở cùng, ăn cùng và hòa mình vào đời sống bản địa.

Sự kiên trì của vị trưởng thôn dần lan tỏa khắp cộng đồng. Từ 3 hộ đầu tiên, đến nay toàn thôn đã có hơn 50 hộ làm homestay, và 120 hộ tham gia các dịch vụ du lịch như quán cà phê, nhà hàng, tắm lá thuốc, chăn nuôi cung ứng thực phẩm sạch. Các hộ cùng nhau học làm du lịch, vay vốn ưu đãi, cải tạo nhà cửa, tham gia các lớp tập huấn phục vụ khách. Thôn cũng hình thành những nhóm nghề liên kết nhau như nhóm trồng rau an toàn, nhóm nuôi lợn đen, nhóm làm rượu ngô, nhóm biểu diễn văn nghệ... để chia sẻ lợi nhuận và tạo nguồn thu bền vững cho cả cộng đồng.

Bản sắc văn hóa truyền thống vẫn được người dân gìn giữ

Điều tạo nên dấu ấn riêng của Lô Lô Chải chính là triết lý làm du lịch đặc biệt của cộng đồng nơi đây. Người Lô Lô không có nguồn vốn lớn để xây khách sạn hay resort, vì thế họ chọn phát triển mô hình homestay - nơi mà du khách có thể sống cùng người dân, ăn cùng người dân và cảm nhận văn hóa bản địa một cách chân thực nhất.

Quan trọng hơn cả, bà con xác định rõ rằng Lô Lô Chải không “bán” sự nghèo khó, mà giới thiệu văn hóa, bản sắc của chính mình. Thành công của bản không phải là thành quả của một vài cá nhân, mà là sức mạnh của cả cộng đồng đã cùng nhau xây dựng nên một “hệ sinh thái” du lịch cộng đồng đặc sắc.

Dĩ nhiên, để Lô Lô Chải có được diện mạo như hôm nay, không thể thiếu vai trò “đòn bẩy” từ chính quyền địa phương. Huyện Đồng Văn, thuộc tỉnh Hà Giang trước đây, nay thuộc tỉnh Tuyên Quang, đã có những định hướng đúng đắn như đầu tư hạ tầng đường, điện, nước sạch; tổ chức các lớp tập huấn; hỗ trợ vốn vay… qua đó “tiếp lửa” cho nỗ lực làm du lịch của người dân.

KHÁM PHÁ "LÀNG CỔ TÍCH" LÔ LÔ CHẢI

Đến với làng Lô Lô Chải, du khách sẽ được chiêm ngưỡng những vạt cải xanh rì ngay trước hiên nhà người dân tộc Lô Lô, những mái nhà tường trình vách nâu, thấp thoáng sau vách hàng rào đá lànhững mái hiên phơi đầy bắp ngô đầu vụ. Nơi đây hoa nở suốt quanh năm, nhưng khung cảnh bản làng đẹp nhất vẫn là vào những dịp xuân về,với các loài hoa đào, mận, lê, cúc dại… rực rỡ khoe sắc màu.

Ngôi làng cổ tích Lô Lô Chải mùa nào cũng đẹp. Mùa hè, nắng vàng rạng rỡ rọi chiếu trên hàng rào đá xanh xen lẫn màu tường đất vàng ươm của nhà trình tường cùng mái ngói âm dương nâu thẫm.

Bao quanh mỗi ngôi nhà là những hàng rào đá xếp thủ công tỉ mỉ, cao gần chớm vai người

Nếu đến đây vào dịp Tết Nguyên đán, du khách có cơ hội trải qua một đêm giao thừa đặc biệt của người Lô Lô, cùng mọingười ra ngoài vui chơi và cùng nhau nguyện ước lấy may. Vào lúc giao thừa, người Lô Lô Hoa nghe tiếng gà gáy đầu tiên trong bản để tính thời khắc chuyển giao giữa năm cũ và năm mới. Suốt đêm giao thừa dân bản thường không ngủ mà ngồi bên bếp lửa canh nồi bánh chưng, nhâm nhi chén rượu hàn huyên và sang nhà nhau để “ăn trộm lộc” (chỉ là ngọn rau cải, cây ngô khô hay thanh củi...) khi năm mới đến.

Du khách cũng đừng quên nhâm nhi chén rượu ngô nóng với đĩa lạc rang hoặc thưởng thức từng giọt cà phê nơi địa đầu Tổ quốc, nghe người dân bản địa kể về những tập tục độc đáo ở Lô Lô Chải…

Lô Lô Chải gây ấn tượng bởi sự sạch đẹp, đồng bộ trong kiến trúc nhà cửa, ngõ xóm và cảnh quan

Ngày nay, Lô Lô Chải vẫn lưu giữ gần như vẹn nguyên những nét văn hóa từ xa xưa, từ đời sống vật chất, tinh thần của người Lô Lô ở miền cao nguyên đá cho đến kiến trúc nhà trình tường mái lợp ngói máng. Nơi đây còn giữ được một số nghề truyền thống nổi tiếng như thêu, làm mộc..., những lễ hội đặc trưng như lễ cúng Thần Rừng, lễ mừng lúa, lễ mừng nhà mới và các điệu múa dân gian truyền thống.

Đến với ngôi làng cổ tích, du khách có thể thử khoác lên mình những bộ trang phục dân tộc, những bộ váy thổ cẩm cầu kỳ, nhiều màu sắc do bàn tay khéo léo của những người phụ nữ Lô Lô may thêu. Họa tiết trên mỗi bộ trang phục rất gần gũi với đời sống thường nhật như chân chim, mắt chim, hoa tam giác mạch, ruộng bậc thang. Bên cạnh đó, du khách cũng có thể thử sức với các nhạc cụ dân tộc như chơi trống, thổi kèn... mang đến trải nghiệm khó quên.

Có thể thấy, Lô Lô Chải đã và đang trở thành một điểm đến du lịch hấp dẫn. Tỉnh Tuyên Quang hiện đang chủ trương nhân rộng mô hình làm du lịch cộng đồng của bản, đồng thời giữ vững tinh thần cốt lõi: cộng đồng là trung tâm, tài nguyên môi trường được bảo vệ, và du lịch trở thành công cụ nâng cao sinh kế mà không làm thay đổi hay lệch lạc lối sống, phong tục tốt đẹp của người Lô Lô.