Cường quốc Mỹ, Trung không ồ ạt loại bỏ xe xăng và diesel vẫn đạt chuẩn khí thải, đây là cách họ làm mà Việt Nam có thể áp dụng

Ô nhiễm không khí tại các đô thị lớn đang trở thành vấn đề cấp bách, trong đó có Việt Nam. Tại hội thảo về giảm thiểu ô nhiễm từ khí thải động cơ diesel, các chuyên gia cho rằng phương tiện giao thông là nguồn phát sinh chính bụi mịn PM và khí NOx tác nhân gây hiệu ứng nhà kính, mưa axit và bệnh hô hấp.

TS. Nguyễn Hữu Lương (Viện Dầu khí Việt Nam) cho biết, tại nhiều đô thị lớn, xe xăng và diesel chiếm tỷ trọng lớn trong phát thải. Ở Bắc Kinh, nhóm xe này chiếm 95,78% khí thải giao thông, trong đó xe tải chạy diesel chiếm 54%. Tại London, giao thông đường bộ tạo ra 89% trong tổng 28,4 triệu tấn CO₂e mỗi năm.

Theo thống kê, tại Trung Quốc xe diesel chiếm 70% phát thải NOx và 90% phát thải PM từ toàn bộ xe ô tô; ở EU, 50% phát thải NOx và PM đến từ giao thông đường bộ, trong đó 80% đến từ xe diesel. “Gần 70% nguy cơ ung thư liên quan chất độc trong không khí tại bang California (Mỹ) là do PM từ diesel”, ông Lương nhấn mạnh.

Tại Việt Nam, ô nhiễm không khí tại Hà Nội và TP.HCM duy trì ở mức báo động. Trong 3 tháng cuối năm 2024, Hà Nội ghi nhận 47 ngày chất lượng không khí ở mức rất xấu, AQI có thời điểm lên tới 246. Nguồn ô nhiễm từ khí thải giao thông chiếm khoảng 15%, trong khi bụi phát sinh từ hoạt động giao thông chiếm 23%.

Giải pháp trung gian giúp xe diesel cũ giảm phát thải (Ảnh minh họa).

Theo TS. Nguyễn Hữu Lương, ngoài các giải pháp dài hạn như phát triển giao thông công cộng, quy hoạch đô thị tích hợp, chuyển đổi sang xe điện, trong bối cảnh Việt Nam hiện nay có thể áp dụng giải pháp trung gian là lắp đặt hệ thống SCR kết hợp dung dịch DEF cho xe chạy diesel.

DEF là dung dịch gồm 67,5% nước khử khoáng và 32,5% ure. Khi được phun vào dòng khí thải nóng, ure phân hủy thành NH3 và phản ứng với NOx trong bộ xúc tác SCR tạo thành Nitơ và nước – hoàn toàn vô hại. Giải pháp này có thể giúp giảm 70-90% khí thải NOx, giảm 50-90% HC, CO và 30-50% PM.

TS. Lương cho biết, các quốc gia như Mỹ, Trung Quốc và khối EU đã áp dụng SCR + DEF theo lộ trình rõ ràng, gắn với tiêu chuẩn khí thải Euro 5, Euro 6 hoặc China VI. Tại Trung Quốc, các xe đạt chuẩn China VI còn bắt buộc phải kết nối mạng 4G/5G để giám sát lượng DEF tiêu thụ và nồng độ khí thải theo thời gian thực.

Dù vậy, giải pháp này làm tăng chi phí sở hữu xe khoảng 10-15%, kéo theo tăng chi phí vận chuyển 2-3%. Bù lại, phương tiện tiết kiệm 3-5% nhiên liệu và tăng tuổi thọ động cơ.

PGS.TS Phạm Hữu Tuyến (Đại học Bách khoa Hà Nội) khẳng định, các giải pháp xử lý khí thải như DOC, DPF, SCR có thể giảm phát thải tới hơn 90%. Với xe cũ, hoàn toàn có thể lắp bổ sung hệ thống xử lý khí thải thay vì phải loại bỏ phương tiện.

Ông Hoàng Hải, đại diện Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), cho biết cơ quan này đang trình Thủ tướng lộ trình áp dụng Quy chuẩn kỹ thuật khí thải đối với ô tô, mô tô và xe gắn máy đang lưu hành.

Về lộ trình dự kiến áp dụng Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về khí thải ô tô tham gia giao thông tại Việt Nam, ông Hải cho biết xe sản xuất trước năm 1999 sẽ áp dụng mức 1, xe sản xuất giai đoạn 1999-2016 áp dụng mức 2.

Với xe sản xuất từ năm 2017 đến hết năm 2021, áp dụng mức 3 từ đầu năm 2026. Từ năm 2017, đối với ô tô tham gia giao thông ở Hà Nội và TPHCM thì áp dụng mức 4.

Với xe sản xuất từ 2022 trở đi, áp dụng mức 4 từ năm 2026; từ năm 2028, các xe lưu thông tại Hà Nội và TPHCM phải đáp ứng mức 5 và tiêu chuẩn này sẽ được áp dụng trên toàn quốc từ năm 2032.

Đáng chú ý, dự kiến từ năm 2029, ô tô tham gia giao thông trên địa bàn TP Hà Nội và TPHCM phải đáp ứng quy định về khí thải từ mức 2 trở lên.

(Ảnh minh họa)

TS. Lương nhấn mạnh, nhiều quốc gia thất bại khi hạn chế xe cá nhân quá nhanh trong khi giao thông công cộng chưa đáp ứng nhu cầu. Vì vậy, giải pháp trung gian SCR + DEF có thể được xem là hướng đi khả thi để giảm phát thải từ phương tiện chạy diesel. Tuy nhiên, kinh nghiệm từ các quốc gia cho thấy cần có lộ trình phù hợp, thường kéo dài 10 năm, chia thành từng giai đoạn cụ thể.

Ngoài ra, cần các quy định rõ ràng về tiêu chuẩn khói thải, chất lượng DEF và hệ thống SCR. Đồng thời, cần cơ chế giám sát hiệu quả và xử nghiêm khi vi phạm.

Chuỗi cung ứng cũng phải bảo đảm bằng cách đa dạng hoá nguồn cung, phát triển cơ sở hạ tầng phân phối.

TS Nguyễn Hữu Lương cũng lưu ý, cần kiểm soát chất lượng DEF ở khâu sản xuất, phân phối và đại lý thứ cấp. Đồng thời giám sát chất lượng SCR + DEF và khói thải. Có thể học hỏi Trung Quốc trong việc áp dụng công nghệ tiên tiến để giám sát trực tuyến hoặc tại chỗ.

Về dài hạn, cần tập trung phát triển giao thông công cộng, khuyến khích xe đạp, đi bộ, quy hoạch đô thị tích hợp, chuyển đổi xe xăng sang xe điện và ứng dụng giao thông thông minh để kiểm soát lưu lượng phương tiện.

Chẳng hạn, London (Anh) và Singapore thu phí đường bộ để giảm tắc nghẽn, Mỹ có làn đường ưu tiên cho xe chở từ 2 người trở lên, còn Thượng Hải (Trung Quốc) triển khai lộ trình 12 năm loại bỏ dần xe máy chạy xăng.

Từ kinh nghiệm quốc tế, ông Lương rút ra sáu bài học cho Việt Nam. Trước hết, cần kết hợp nhiều giải pháp, có kế hoạch dài hạn, làm song song từ phát triển giao thông công cộng đến lộ trình khí thải, đồng thời học hỏi quốc tế, ban hành chính sách vừa khuyến khích vừa bắt buộc.

"Nên ưu tiên hành động ngắn hạn như nâng cấp xe buýt công cộng, kiểm tra khí thải nghiêm ngặt, loại bỏ xe tải và xe buýt cũ, cấm xe giờ cao điểm. Dài hạn cần đầu tư hệ thống giao thông công cộng, hạ tầng xe đạp, điện hóa phương tiện, đồng thời xây dựng lộ trình tiêu chuẩn khí thải rõ ràng, vùng kiểm soát phát thải và chính sách hỗ trợ tài chính ban đầu", ông khuyến nghị.

Bên cạnh đó, ông cảnh báo, nhiều quốc gia đã thất bại khi hạn chế xe cá nhân trước khi giao thông công cộng đáp ứng nhu cầu, áp dụng tiêu chuẩn quá cao, quá nhanh, thiếu hỗ trợ cho nhóm bị ảnh hưởng, hoặc chỉ tập trung vào một giải pháp đơn lẻ, trong khi chính sách lại thiếu cơ chế thực thi hiệu quả.

PGS.TS Phạm Hữu Tuyến khẳng định: “Đối với các xe ô tô đời cũ, thay vì loại bỏ có thể lắp thêm hệ thống SCR để sử dụng DEF. Làm như vậy vừa đem lại hiệu quả kinh tế, vừa góp phần giảm phát thải.”